Paarden en pony’s zijn herbivoren (planteneters) die in de natuur minstens zestien tot achttien uur per dag rustig rondwandelen om hun eten bij elkaar te zoeken. Het paard heeft een relatief kleine maag, want er zijn geen grote maaltijden, maar een min of meer voortdurende aanvoer van eten. Voor het eten van ruwvoer (gras, stengels, hooi, kuil), dat best moeilijk te verteren is, heeft het paard een maagdarmkanaal met extra voorzieningen, namelijk een grote blinde darm (coecum) en een grote dikke darm (colon). In een serie van afleveringen worden de bouw, de wijze waarop het allemaal werkt en de aandoeningen die nog wel eens voorkomen, stuk voor stuk besproken. We lichten hier een deel uit. 

Slokdarm
Het meest voorkomende probleem van de slokdarm is een verstopping. Incidenteel kan een verwijding van de slokdarm optreden. Dit probleem is bij het Friese ras waarschijnlijk gebaseerd op een erfelijke afwijking.

Slokdarmverstopping
Bij warmbloedpaarden komt er af en toe een verstopping van de slokdarm voor. Bietenpulp en brokjes met pulp (zoals schapenbrokjes) worden in de mond onvoldoende met speeksel vermengd en op de weg door de slokdarm neemt pulp nog zoveel vocht op dat de brok te groot wordt en vastloopt. Soms komt het ook voor dat een te groot stuk appel of wortel vastloopt. Het paard gaat speekselen en vaak komt er ook speeksel en gekauwd voer uit de neus weer tevoorschijn. Vaak lukt het met medicamenten om de slokdarm te laten verslappen, zodat de brok doorschiet naar de maag. Soms moet de slokdarm uitgespoeld worden, staand of liggend onder narcose. Een slokdarmverstopping leidt soms ook tot een verslik-longontsteking als het paard toch probeert om te eten of te drinken. Een paard dat met medicijnen wordt behandeld voor een slokdarmverstopping moet dus in een kale box staan. Als er ergens nog een houten rand of iets dergelijks aanwezig is, moet het dier ook een muilkorf/bakje op zijn neus/mond om knagen aan het hout te voorkomen.

Maag
De maag bij een paard is min of meer een soort halve maan. De ‘buiten bocht’ is groot en de binnen bocht is klein. De ingang van de maag en de uitgang van de maag liggen relatief dicht bij elkaar.

Maagzweren
Maagzweren komen het meeste voor op de rand van het epitheliale deel en het slijmvlies deel. Deze rand wordt de margo plicatus genoemd. Echter ook de rest van het epitheliale deel kan meer ‘vereelten’ dan normaal, dus dikker worden en/of zweren vertonen. Naast deze zweren van het epitheliale gedeelte komen er ook zweren voor van het slijmvlies deel, meestal in de buurt van de uitgang (pylorus). De symptomen kunnen variëren van vage koliek, verzet op aansingelen of verzet tegen het been van de ruiter, slecht eten, vermageren en/of dof in het haarkleed zijn, tot helemaal geen opvallende klachten.

Oorzaak van maagzweren
De oorzaak van maagzweren is gecompliceerd en is multifactorieel (dat wil zeggen dat er meerdere oorzaken tegelijk meespelen). Stress is een belangrijke oorzaak en soms is het aanpassen van het management al voldoende om de zweren te laten genezen. Een goed gesprek met de dierenarts die het paard en de omstandigheden kent kan hierbij helpen. Belangrijke risicofactoren zijn onder meer onvoldoende vaak porties ruwvoer voeren, teveel krachtvoer voeren, alleen zijn, in een groep ‘gepest’ worden en stress bij rijden, mennen of vervoeren. Ook speelt erfelijke aanleg een duidelijke rol.

Diagnose van maagzweren
De diagnose wordt doorgaans met behulp van een maagscoop (kijkbuis) gesteld. Een maagscoop moet veel langer zijn (minstens 2,30 meter) dan een scoop voor de luchtwegen, daar is 1,80 meter vaak wel voldoende. Die lange scoop is nodig om in de maag ook goed rond te kunnen kijken. Zonder scopie (‘blind’) gaan behandelen is ook een optie, maar de geregistreerde medicamenten zijn niet goedkoop en het is beter te weten wat er precies aan de hand is. Door de dierenarts wordt voor de ene soort zweren soms een andere keuze gemaakt dan voor de andere soort zweren. Niet-geregistreerde medicijnen gebruiken is onverstandig, want het gaat niet alleen om de werkzame stof, maar ook op de wijze waarop de werkzame stof is beschermd tegen maagzuur. Verder moet er écht meer gebeuren dan alleen een medicijn geven. Bij de behandeling van maagzweren zijn ook allerlei management aanpassingen heel erg belangrijk.

Conclusie
Het maagdarmkanaal van een paard is best ingewikkeld gebouwd en kent nogal wat aandoeningen, waarvan een aantal, zoals de slokdarmverstopping en de koliek, voor de eigenaar nogal schrikaanjagend kan zijn. Het doel van deze serie over het maagdarmkanaal is om wat meer kennis op dit gebied voor het voetlicht te brengen.

Leer meer over het maagdarmkanaal

Dit artikel komt uit het septembernummer van het KWPN Magazine. Wilt u graag het hele artikel lezen en meer lezen over de bouw en functie van het maagdarmkanaal, hoe het werkt en welke aandoeningen er nog wel eens voorkomen? Lees dan het artikel via onze website. Leden krijgen het KWPN Magazine, met daarin prachtige verhalen, interessante achtergrondartikelen, persoonlijke interviews en fokkerij-informatie, maandelijks thuisgestuurd. Geen lid? Bestel dan het KWPN Magazine in de KWPN Webshop.

Tekst en beeld: prof.em. dr. Marianne Sloet, Eikenlust Equine Consultancy, Bilthoven