In de vorige aflevering is het algemene overzicht van de bouw van het maag-darmkanaal besproken en zijn de aandoeningen van mond, slokdarm en maag voor het voetlicht gebracht. In de aflevering die nu voor u ligt komt de bouw van het middelste deel van het darmkanaal meer in detail aan bod en worden de aandoeningen die in de dunne darm en in de blinde darm nogal eens voorkomen, besproken. In de volgende aflevering komen dan de dikke darm (colon), de endeldarm (rectum) en de anus aan de beurt. Pak voor meer informatie het artikel in het vorige nummer er ook nog even bij. In een serie van afleveringen worden de bouw, de wijze waarop het allemaal werkt en de aandoeningen die nog wel eens voorkomen, stuk voor stuk besproken. We lichten hier een deel uit.

Dunne darm
De totale lengte van de dunne darm van een volwassen paard is op pathologie ongeveer 25 meter. Bij het levende dier is de darm korter, omdat er continu samentrekkingen (contracties) plaatsvinden.

Duodenum
Het eerste deel van de dunne darm, de twaalfvingerige darm (duodenum), is maar 1-2 meter lang en ligt redelijk ‘vast’ in de buik, omdat de ophangband (scheil) maar kort is. In het duodenum monden de afvoerbuis van de lever (gal) en de afvoerbuis van de pancreas (alvleesklier - pancreassappen) uit. Het paard heeft geen galblaas en dat is ook niet nodig, want de voedselstroom die langkomt is min of meer continu. Vandaar dat het voortdurend, liefst 24 uur per etmaal, beschikbaar zijn van ruwvoer zo belangrijk is voor een paard(achtige).

Ontsteking acuut
De darmwand van het duodenum en het eerste deel van het jejunum is nog weleens ontstoken en om die ontsteking met zekerheid vast te stellen is lastig, omdat de dunne darm moeilijk bereikbaar is. De zogenaamde ‘proximale enteritis’ is een acuut probleem wat kan leiden tot heftige koliek. De oorzaak van deze acute ontsteking is niet bekend, mogelijk spelen bepaalde bacteriesoorten een rol. Verdere klinische symptomen kunnen zijn koorts, sloomheid, gebrek aan eetlust, hoge pols en veelal stil liggen van het darmkanaal. Dat laatste wil zeggen dat er onvoldoende contracties zijn en dat wordt ook wel ‘ileus’ genoemd. Vaak kan de dierenarts bij voelen via het rectum overvulde dunne darmlissen voelen. Als een dierenarts het paard sondeert (met lange slang via de neus naar de maag) komt er heel veel rood-bruin-achtige dunne maaginhoud tevoorschijn. Vaak kan een proximale enteritis met medicijnen (infusen, pijnstillers) en veelvuldig sonderen worden behandeld, maar soms is ook een operatie nodig, omdat het onderscheid met een liggingsverandering niet altijd makkelijk is en het ook goed is om het duodenum leeg te maken.

Jejunum
Het tweede deel van de dunne darm (jejunum) hangt aan een veel langer scheil en de lussen van dit darmdeel worden bij een operatie op veel plaatsen in de buik aangetroffen, maar het grootste deel ligt meestal in het linker bovendeel van de buik. Door de lange ophangband kan de dunne darm soms ‘rare’ dingen doen.

Krampen
Het hele dunne darmkanaal, en ook de dikke darm, kan plotseling te veel darmbewegingen gaan vertonen. Dat wordt ‘krampkoliek’ genoemd en deze vorm van koliek is de meest voorkomende (90-95% van alle koliekgevallen). De oorzaak van krampkoliek is nog steeds niet met zekerheid achterhaald. Wel is bekend dat abrupte voerwisselingen en sterk afkoelen door slecht weer en eten van bevroren voer, maar ook omslaan van het weer en ‘stress’ bijvoorbeeld na transport aanleiding kan zijn voor krampkoliek. Gezien het feit dat koliek ook hele ernstige oorzaken kan hebben die operatief ingrijpen noodzakelijk maken, is het verstandig om bij koliek altijd direct een dierenarts te laten komen (zie ook ‘Koliek, iets om van te voren al eens over na te denken?’ - KWPN Magazine oktober 2021). Krampkoliek kan meestal door de dierenarts met een injectie van een darm ontspannend middel worden opgelost.

Ileum
Het ileum is ongeveer 35-50 cm lang en hangt aan een relatief kort scheil aan de linkerkant van de blinde darm (caecum). De wand is vaak wat dikker dan het ervoor liggende jejunum.

Verstopping
Bij volwassen paarden kan het ileum nog wel eens verstopt raken. Dit gebeurt vooral bij paarden die op vlas staan en daar ook van eten. Een vlas-verstopping is vaak erg lastig weg te krijgen door middel van laxeren. Vaak is een buikoperatie noodzakelijk zodat de chirurg de inhoud kan doorduwen naar de blinde darm.

Blinde darm
De blinde darm (caecum) is bij het paard een grote kommavormige zak aan de rechterkant van de buik. Bovenin zit de basis van het caecum (dat is dus het ‘dak’ van het caecum) direct vast aan het dak van de buikholte en aan de linkerkant zit het caecum vast aan de voorste scheilswortel. De voorste scheilswortel is een bundel van scheil (ophangbanden van de dunne darm), bloedvaten en zenuwen. Het caecum kan dus heel moeilijk van plaats veranderen. Vanuit het ileum komt het voedsel bovenin het caecum en na uitgebreide vertering door bacteriën en ééncellige diertjes wordt de brij afgevoerd via de uitgang (die ook hoog in de buik ligt) naar het rechter onderste colondeel. De inhoud van het caecum is bij het volwassen paard zo’n 30-40 liter.

Ontsteking
Een ontsteking van de wand van de blinde darm gaat vaak samen met een ontsteking van de wand van het colon (dikke darm). Dit kan veroorzaakt worden doordat bijvoorbeeld na veel te veel krachtvoer eten, melkzuurvormende bacteriën de overhand krijgen en het melkzuur (lactaat) dat deze bacteriën produceren tast de darmwand aan.

Conclusie
Zoals in het eerste deel van de afleveringen over het maagdarmkanaal al duidelijk was, is het darmkanaal echt ingewikkeld gebouwd. Er zijn vele aandoeningen en het is onmogelijk om alles in detail te bespreken. Toch is het belangrijk dat een paardenhouder in grote lijnen weet wat er allemaal mis kan zijn en begrijpt dat het van groot belang is bij problemen direct een dierenarts te raadplegen.

Dit artikel komt uit het oktobernummer van het KWPN Magazine. Wilt u graag het hele artikel lezen en meer lezen over de bouw en functie van het maagdarmkanaal, hoe het werkt en welke aandoeningen er nog wel eens voorkomen? Lees dan het artikel via onze website. Leden krijgen het KWPN Magazine, met daarin prachtige verhalen, interessante achtergrondartikelen, persoonlijke interviews en fokkerij-informatie, maandelijks thuisgestuurd. Geen lid? Bestel dan het KWPN Magazine in de KWPN Webshop.

Tekst en beeld: prof.em. dr. Marianne Sloet, Eikenlust Equine Consultancy, Bilthoven